Afgelopen woensdag was het de tweede nationale dag van de fietshelm. Deze dag is in het leven geroepen om het belang van het dragen van een fietshelm te onderstrepen en zo het risico op hersentrauma bij een fietsongeluk te verkleinen. [1]
Maar waarom is het eigenlijk nodig om het belang van het dragen van een fietshelm extra onder de aandacht te brengen. Dat was deze week een aantal keren in het nieuws: vorig jaar was het jaar met het grootste aantal verkeersdoden sinds 2008. Waarbij vooral opvalt dat er meer fietsers verongelukten dan ooit, nou ja, sinds 1996, het jaar dat het CBS is begonnen de cijfers bij te houden. [2]
De getallen:
In 2022 overleden er 737 mensen bij verkeersongevallen 291 waren fietsers.
Doelstelling van het kabinet: nul verkeersdoden in 2050.
We gaan duidelijk de verkeerde kant op.
Bijna de helft van de fietsongelukken werd veroorzaakt door een aanrijding met een (bestel)auto. Ook waren er meer aanrijdingen met andere voertuigen dan in voorgaande jaren.
In ongeveer 25% van de gevallen was er echter geen sprake van een botsing maar overleden de fietsers na bijvoorbeeld een val met de fiets. Dit is vooral het geval voor 70-plussers. Ten opzichte van het jaar daarvoor nam het aantal fatale ongelukken met 75-plussers toe met bijna 60%! En een derde van alle overleden fietsers reed op een e-bike. [3]
We kunnen dus gerust zeggen dat 2022 een bijzonder slecht jaar is geweest voor de fietsverkeersveiligheid in Nederland. Veilig Verkeer Nederland (VVN) roept op om “fietspaden zo veel mogelijk te scheiden van autowegen” en volgens een verkeersveiligheidsexpert van het nationaal wetenschappelijk onderzoeksinstituut voor verkeersveiligheid, SWOV, zou waar dat niet kan de maximale snelheid voor de auto’s omlaag gebracht moeten worden. [4] Ook moet er meer worden ingezet op voorlichting van bijvoorbeeld ouderen. In dit [4] artikel wordt het voorbeeld van het zadel lager zetten aangehaald, zodat je met je voeten plat op de grond kan staan. En ook moeten er volgens VVN goede veiligheidsinstructies komen door leveranciers van fietsen, auto’s en scootmobielen. Bijvoorbeeld zou het fietshelm gebruik gestimuleerd kunnen worden door een helm aan te bieden bij de aanschaf van een fiets. [4]
Wat mij verder opvalt is dat er verder bijzonder weinig gesproken/geschreven wordt in de media over het belang van het daadwerkelijk gebruiken (en in Nederland dus vermoedelijk noodzakelijk verplichten) van die fietshelm. Er worden enkel vage toespelingen gemaakt op het "stimuleren' van het dragen van een fietshelm voor bepaalde groepen. Dit artikel besteed er wel een alinea aan dat vanuit medische hoek wordt gepleit voor een helmplicht op de fiets. Niet gek natuurlijk gezien het juist de medische wereld is die alle ellende van het niet gebruiken van de fietshelm met grote regelmaat voorgeschoteld krijgt. De verkeerspsycholoog die bijgedragen heeft aan dit artikel vindt een helmplicht een beetje “victim blaming”, omdat de auto heel vaak de oorzaak is van het ongeluk, en het “slachtoffer” zo gedwongen wordt iets onaangenaams te doen. Wel denkt hij dat het goed is om mensen die “ouder” zijn en ook zij die onzeker zijn in het verkeer geadviseerd moeten worden een helm te dragen. Zouden deze uitspraken ook maar één persoon overtuigen een helm op te zetten?!? Als je namelijk een helm draagt ben je een oudje, en ook een beetje onzeker….ik zou bijna overwegen mijn helm niet meer te dragen mijnheer de psycholoog, fietshelmen zijn duidelijk voor kneusjes...
Ook denkt de psycholoog net als de Fietsersbond (zie ook mijn eerdere blogs: fietshelm-1 en fietshelm-2 ) dat een helmplicht het fietsen onaantrekkelijk zal maken en dat daardoor het aantal fietsers sterk zal afnemen.
Deze redenering doet mij denken aan de verplichting van het dragen van de autogordel door bestuurders in 1975, met in 1992 de toevoeging dat ook passagiers deze moesten dragen. [5]
Het dragen van een autogordel dient om het “slachtoffer” te beschermen, en ja, veel mensen ervaren de autogordel nog altijd als onaangenaam. Vreemd is dan ook dat het personenautopark in de periode 1980-2010 met 81% (ja u leest het goed) is toegenomen. [6]
Maar goed, dit is wat de media zegt…wat zegt de wetenschap?
Om maar te beginnen met de autogordel. Het dragen hiervan is echt zeer verstandig omdat het de kans op een dodelijk ongeval verminderd met 30 tot 40%. [5]
Het dragen van een fietshelm is minstens net zo verstandig want het reduceert het risico op traumatisch hersenletsel (TBI = Traumatic Brain Injury) tot wel 69% [7] [8] [9] [10] [11] , om er maar een paar te noemen.
Dan wil ik graag wat dieper ingaan op een Nederlandse publicatie in Neurotrauma Reports [12] uit 2020. In Nederland wordt veel gefietst: 27% van alle verplaatsingen gebeuren met de fiets. Dit is meer dan in welk ander land ter wereld. Fietsen is in Nederland gelukkig redelijk veilig (ten minste in vergelijking met andere landen, want de cijfers uit 2022 liegen niet). Logischerwijs leidt meer gebruik van de fiets, tot meer ongelukken, tot meer overlijdens. Nederland heeft desondanks het laagste sterfgetal per gefietste kilometer ter wereld [13], maar de laatste twintig jaar is er geen dalende trend te zien in het aantal gewonde of gestorven fietsers, maar zelfs een behoorlijke stijging vorig jaar. In 2020 waren fiets ongelukken zelfs verantwoordelijk voor meer dan 70% van alle zwaargewonde verkeersdeelnemers in Nederland. [14]
Het helmgebruik onder fietsers op racefietsen is 75%, op mountainbikes 49% en op de “gewone” fiets (en e-bike) is 0,8%. De hele publicatie is te lezen via de link maar de conclusie wil ik niemand onthouden: patienten met TBI ten gevolge van fietsongelukken (alle typen fietsen) droegen minder vaak een fietshelm als een vergelijkbare controlegroep. Dit gaat niet op voor aanrijdingen met voertuigen. De resultaten van deze studie suggereren sterk dat TBI in fietsers verminderd zou kunnen worden als fietsers vaker een helm zouden dragen.
Ook van Nederlandse hand (het kan ook bijna niet anders), een kosten-baten analyse van verplichting van fietshelm dracht. [15]
Dit artikel bekijkt hoe de effecten van overlijden, TBI, en levenslange “disability” opwegen tegen de kosten van gezondheidszorg, verlies van productiviteit en aanschaf van een helm. Het blijkt dat de gemiddelde gezondheidszorg kosten, en de kosten van verlies van productiviteit per patiënt met TBI €19,620 bedragen (in 2012 was dit in totaal 74,5 miljoen euro). Dit artikel postuleert dat het introduceren van een helmplicht zou leiden tot een reductie van 2942 gevallen van TBI en 46 overlijdens (over alle leeftijdsgroepen). Dit zou leiden tot een besparing van 12,8 miljoen euro in medische kosten, en 11,8 miljoen euro in verlies van productiviteit. Als alle fietsers echter een helm kopen is de kost hiervan ongeveer 116 miljoen euro. Vreemd genoeg wegen de baten niet op tegen de kosten...het zal je hoofd maar zijn…
Deze conclusie geldt niet voor de groep > 65 jaar. Hoewel deze groep geen kosten meer heeft van het verlies van productiviteit door pensionering (nog niet in ieder geval, maar dat is een andere discussie), is de incidentie van TBI groter en de gemiddelde medische kostprijs ook. Hier is de kosten-baten analyse ten faveure van de fietshelm.
Moeten we nu enkel ouderen verplichten een fietshelm te dragen? Als Nederlandse heb ik ook iets tegen verplichten, maar professioneel zie ik het belang van het dragen van een fietshelm wel in, ongeacht deze kosten-baten analyse, want ik wil niet dat het mij gebeurt en dat ik het zo eenvoudig had kunnen voorkomen.
Daarbij komt nog “Jong geleerd is oud gedaan”. Eens een goede gewoonte gevormd is is het zo veel makkelijker vol te houden, ook als je niet oud of onzeker bent.